ZKS’DE, PROF. DR. ÖNDER KÜÇÜKERMAN VE DR. JÜLİDE EDİRNE ERDİNÇ OSMANLI’DAN CUMHURİYET’E BİR AĞIR SANAYİ BÖLGESİ “ZEYTİNBURNU” KİTABI ÜZERİNE KONUŞTU
Zeytinburnu Kültür Sanat, 14 Aralık’ta Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bir Ağır Sanayi Bölgesi “Zeytinburnu” kitabının yazarları Prof. Dr. Önder Küçükerman ve Dr. Jülide Edirne Erdinç’i misafir etti. Programda Zeytinburnu bölgesinin ağır sanayi bölgesi olması, savaş ve günlük hayata katkısı, sanayide uygulanan girişimlerin fabrika mimarisine yansımaları ile birlikte pek çok konu konuşuldu.
Prof. Dr. Önder Küçükerman, Zeytinburnu’nun ağır sanayi bölgesi olarak seçilme nedenlerinden bahsetti. “Zeytinburnu; sur dışında, deniz kıyısında, geniş ve düz alanda yer alması, hayvancılığa elverişli olması dolayısıyla da tarım alanlarını barındırması, Bakırköy Bez Fabrikasınına pamuk ihtiyacı için tarım eğitimine uygun toprak yüzeyinin olması, Sanayi Devrimi’nin Osmanlı Devleti’ne yansımalarının görüldüğü yer hüviyeti, ilk kez yeni mimari ve sanayi uygulamalarının burada uygulanması, Haliç’te kurulan askeri sanayi tesislerinin yeni güvenli mekânı olması nedeniyle seçilmiştir. Bölgedeki fabrikalar askeri tesislerdi ve Türkiye’nin askeri sanayi merkezini yaratmıştı. Osmanlı’da 1800’lerin sonuna kadar eski usul sanayi var yani el gücünün daha çok konuştuğu bir dönem. Su ve rüzgâr değirmenlerinin kullanımının arttığı ve bunların çalışmaya başlamasıyla fabrikasyon anlamında sanayileşme başlar. Sanayileşme ve mühendisliğin temeli değirmendir. Hiçbir şeyin olmadığı dönemde Osmanlı endüstrisinin en önemli örgütlü ağır sanayi tesisinin burada kurulması bu yüzden tesadüf değildir. Zeytinburnu’na gelene kadar ağır sanayi alanı Kapalıçarşı’ydı. Fabrikaların her an patlama tehlikesi olduğu için burası şehir için risk taşıyordu ve haliyle belli bir dönem sonrasında sur dışındaki geniş alanlara yönelme oldu. Ayrıca 1800’lerin başına kadar entarisi ile savaşa giden yeniçeri için artık kıyafet ihtiyacı söz konusudur. Bu kumaş ihtiyacını getirdiği için kıyafet endüstrisi doğar ve Zeytinburnu’ndaki fabrikanın kurulması kararı alınır. Kumaş fabrikasının burada kurulma nedeni sudur. Çünkü buhar makinesinin çalışması için suya ihtiyaç var ve böylece ilk Sümerbank Bakırköy fabrikası kurulur.”
Küçükerman, Osmanlı’daki sanayinin uluslararası platformla tanışma hikâyesini anlattı. “1864 yılında Osmanlı sanayileşmek için bir uluslararası fuar yapması gerektiğini fark eder. Dünyada açılan ikinci uluslaraarası fuar Sultanahmet’te kurulur. Burada Zeytinburnu’nda üretilen silahlar da sergilenir. Fuarda silah fabrikası olarak Zeytinburnu’nun yer alması önemlidir. 1867’de Sultan Abdülaziz bir Avrupa seyahati yapar. Bu sırada Fransa ve İngiltere’de gördüğü sanayi endüstrisi onu etkiler. Bu seyahatin ilk sonucu Sultanahmet’teki sanat mektebinin açılmasıdır. Bu mekteple birlikte Zeytinburnu’nda da sanayi mektebi açılmasına karar verilir ama bu mektep açılamaz. Almanlarla ilişkinin artmasıyla birlikte Krupp Fabrikası ile sanayi alanında iş birliği yapılır. Krupp’ta büyük bir Osmanlı ekibi hem teorik mühendislik hem de makine kullanımı üzerine eğitim alır. O dönemlerin en iddialı işlerinden biri bacadır çünkü baca buhar makinesini, buhar makinesi fırını çalıştırarak madeni eritir ve döküm işlerini yapacak makineleri harekete geçirir.”
Dr. Jülide Edirne Erdinç, Zeytinburnu’ndaki fabrikanın gelişim sürecini aktardı. “Zeytinburnu fabrikası kurulduktan sonra süreç içinde yeni binaların eklendiğini ve buranın genişlediğini görürüz. Hem dönemin hem de Sanayi Devrimi’nin getirdiği malzeme, teknoloji gibi fonksiyonların yer aldığı yapıların sayısında artış olur. Fabrikanın Zeytinburnu’nda yapılma nedeni şehrin güvenliği ve kullanılan malzemelerin üretimine uygun alanların olmasıdır. Fabrikalarda sadece üretimin değil; araştırma, geliştirme, teknolojiyi uygulama ve adapte etme çalışmalarının olduğunu görürüz. Buralarda üretimin yanında eğitimin de yapıldığını söylemek mümkündür. Fabrikalarda yetişen mühendisler, Anadolu’da ya da İstanbul’un başka yerlerinde fabrikalar kurmaya başlar. Ayrıca fabrikalar üzerinden mühendislik uygulamalarının mimariye de yansımalarının olduğu belirtilebilir.”
