Gökdemir İhsan: Geleneksel anlatı, insanın her halini kuşatır
Zeytinburnu Kültür ve Sanat Merkezi’nin bu haftaki konuğu yazar Gökdemir İhsan, edebiyattan geleneğe, gelenekten geleceğe uzanan bir konuşmayla kadim anlatıyı özetledi.
İhsan, "Edebiyat ve Öteki Şeyler" seminerinin Şubat ayı bölümünde "Edebiyat ve Gelenek" konusunu masaya yatırdı. Rus biçimbilimci Propp’un “Masalın Biçimbilimi” kitabından yaptığı alıntılarla konuşmasına başlayan yazar, Campbell’in “Kahramanın Sonsuz Yolculuğu” kitabından alıntılarla devam etti. Kadim anlatıdaki kahramanın yaptığı yolculuğun bir hikmeti olduğuna değinen İhsan, ayrıca içerikten bağımsız olarak yolculuğun formunun da bir hikmeti olduğunu vurguladı. Bütün anlatıyı dört katmanda okuyabileceğimizi ifade eden İhsan, en alt katmanın bireysel psikoloji, ikinci katmanın toplumsal ilişkiler, üçüncü katmanın kelam ve akaid, dördüncü ve son katmanın da metafizik ya da hikmet katmanı olduğunu anlattı. “Dördüncü katman diğer bütün katmanları dikey olarak keser ve onlara anlamını veren de budur” diyen İhsan konuşmasını şöyle sürdürdü: “Mitolojik hikayelerde kullanılan metaforlar insan bilincinin kavrayamayacağı konuları mecaz yoluyla anlatır. Kadim zamanlardaki masalların ortak noktası da budur. Bilgiyi masallar taşır. Bütün masallarda kahramanın yola çıkışı ebeveynle başlar. Hansel ve Gratel’den tutun da bizdeki Üç Şehzade masalına kadar yüzlerce örnekte bunu görürüz. Kahramanlara masalın başında bir çağrı gelir ve o çağrıya uyarak yola çıkmaya karar verirler. Bu teklifi reddederlerse, çağrı daha şiddetli bir hale gelir. En önemli an, kırılma noktası kahramanın yola çıkmaya karar verdiği andır. Metafizik anlamda yola çıkmaya karar vermek kahramanın iradesini ortaya koyması anlamını taşır. Talip, bu kararı verip iradesini ortaya koymadıkça kimse ona yardım edemez. İrade gösterdiği andaysa bağışçı ortaya çıkar. Biz buna mürşid de diyebiliriz. Bu rehber ya da mürşidin yardımı ve verdiği bir hediyeyle yola çıkan kahraman bu sayede zorluklarla mücadele eder, yolu tamamlar, muradına erişir. Bütün bu süreç aslında yol ayrımını, karar verme anının önemini, karar verdikten sonra gösterilen himmeti ve bu himmet sayesinde tamamlanan yolu da özetler.” Masallar bir olgunlaşma süreci Gökdemir İhsan, masalların aslında bir olgunlaşma sürecine işaret ettiğini de hatırlattı. Bunu bireysel psikolojide erginleşme, toplumsal ilişkilerde toplumun saygın bir ferdi olma, dini açıdan kulluk mertebesine erişme ve metafizik bağlamda da bilgeleşmeyi ifade ettiğini anlatan İhsan, bütün bu mertebelerin, insanın varoluşunu her anlamda kuşattığını dile getirdi: “‘İnsan verili varlığını feda etmeden daha yüksek bir seviyede varolamaz’ der Ananda Coomarasvamy. Kahraman da önce kendi varlığını feda eder, bedensel varlığından vazgeçer, bu sayede bir mertebeye erişir. İkinci aşamada nefsinden de vazgeçecektir. Bu sayede yolunu tamamlar ve gelmesi gereken mertebeye ulaşır. Zaaflarıyla yüzleşir, onları geride bırakır, onları geride bırakamadığı zaman daha büyük problemlerle karşılaşır ve ancak bu problemleri kendiyle olan mücadelesini tamamlayarak aşabileceğini görür. Yolculuğunu tamamlayan kahraman yuvasına/topluluğuna bir bilgiyle/iksirle dönmüştür.”
